Stel… jij bent leerling, je bent net verhuisd en je komt terecht in de groep waar jij les aan geeft. Stel…
- Wat zou jij dan moeten doen als leerling om bij de groep te horen?
- En wat zou je vooral niet moeten doen?
- Wat zijn in jouw groep belangrijke normen?
Ieder kind/mens wil erbij horen. Wat voor een klas geldt, geldt ook voor een team. Ben je nieuw in de groep dan zul je je eerst afwachtend opstellen. De kat uit de boom kijken. ‘Mag ik bij de groep horen’, Kan ik hier mezelf zijn’, ‘Hoe hoor ik me hier te gedragen’. Soms komt er een nieuwe leerling in de groep die bijna vanaf dag 1 zijn wil probeert op te leggen. Je ziet dat de groep zich dan sluit. Dat is niet gepast. Zo hoor je er niet bij.
Invloed uitoefenen
Behalve dat we er bij willen horen, willen we ook invloed kunnen uitoefenen. Wie heeft het voor het zeggen in de klas? Welke kinderen hebben de meeste invloed? Wie zijn de leiders in de groep? Wie de volgers? Kan ik hier autonoom zijn of moet ik me vooral aanpassen?
Als jij de kinderen van jouw klas op een rij zou zetten van veel invloed naar weinig invloed, hoe ziet jouw rij er dan uit? En als kinderen zelf deze rij maken? Wie staat waar? En vinden ze die plek ook prettig? Of zouden ze dat anders willen?
Behoefte aan contact
En als de strijd gestreden is belanden we in de volgende fase en kenmerkend daarvoor is de behoefte aan contact. Het is daarom in deze fase van het jaar belangrijk om te zien hoe dat er voor staat in jou klas. Met behulp van het Sociogram kun je in je tekening zien hoe de onderlinge lijnen lopen, welke kinderen genegeerd worden en welke kinderen buitengesloten. Door het invullen van de rollen, krijg je zicht op de rollen die kinderen innemen in de groep.
Groepsdynamische bril
En nu een laagje dieper. Wat zie je als je je groepsdynamische bril op zet? Ik was vorige week op een school en daar heeft een leerling de lach aan zijn kont hangen. Het maakt niet zoveel uit wat hij doet, de kinderen moeten om hem lachen. Je herkent onmiddellijk de rol van de clown. (voor rolherkenning klik hier). Als je dit vanuit de interactionele invalshoek bekijkt dan zul je vooral actie – reactie waarnemen. De leerling doet x, en daar lachen de anderen om. Als je echter je groepsdynamische bril opzet, zie je nog iets meer. Deze leerling lijkt nl klem te zitten in zijn rol.
Rolklem
Een van de krachten van een groep is dat het rollen verdeeld. Dat gaat niet bewust, dat ontstaat in het proces. In het engels heet dat Role Suction. Die rollen voorzien in bepaalde functies waardoor in verschillende behoeften voorzien worden. Denk aan de zondebok: voor al uw problemen en spanningen in een groep, de grappenmaker, de vredestichter, de bemiddelaar etc.
Als een leerling klem komt te zitten in zijn rol, dan heb je te maken met een situatie waarbij de groep telkens het gedrag verwacht van een klasgenoot die deze rol eerder vertoond heeft. Dit wordt een rolklem genoemd. Stel… de spanning loopt op in de klas, om wat voor reden dan ook, kinderen kijken naar de leerling die altijd een grapje maakt…Deze leerling voldoet natuurlijk aan de verwachtingen en laat laat het gedrag zien. Samen lachen haalt de spanning uit de lucht. Kenmerkend voor een rol is dat een leerling iets doet voor de hele groep. De sociaal werker kan de rol van troosten of behulpzaamheid op zich nemen en de clown zorgt bijvoorbeeld voor de grapjes. Maar de groep kan een leerling dus ook onbewust in die rol duwen. Op het moment dat alle kinderen (onbewust) naar de leerling met de clownsrol kijken wordt deze leerling (onbewust) in zijn rol geduwd.
Het is soms onmogelijk voor een leerling om zich nog te ontdoen van deze rol, hij zit klem. Dit noemen we een rolklem. Ik herinner me van jaren geleden, toen had ik hier nog niet van gehoord, dat een moeder de leerkracht vertelde hoe haar zoon ’s avonds huilend in bed lag omdat hij altijd maar de clown moest uithangen. Dat het niet uitmaakte wat hij deed, dat er altijd om hem gelachen werd. Hij kwam alleen maar de klas binnen en het begon weer. Hij was doodongelukkig met deze rol.
Als een leerling klem zit in een rol betekent dit dat er sprake is van een stagnerende groepsontwikkeling. De groep kan niet doorgroeien naar het volgende niveau. Als je merkt dat sommige kinderen klem zitten in hun rol is de bijbehorende vraag: Wat besteedt de groep uit aan deze leerling? Wat is hier de functie van? In welke behoefte wordt hiermee voorzien?Wat kunnen de kinderen zelf nog niet oplossen? Waar hebben ze jouw hulp bij nodig?
Rolklem in de groep?
Heb jij leerlingen in je klas die klem zitten in hun rol? Welke rol is dit? Wat besteedt de groep uit? En wat kun je doen om de groep verder te begeleiden? Schrijf een reactie in het commentaarveld hieronder!
Wil je meer Klasse(n)Kracht? Klik dan hier
En verder: DEEL dit artikel met jouw netwerk, door op de Tweet, Like, Share of Google+ knoppen te klikken, zodat ook de mensen in jouw netwerk kennis kunnen maken met Klasse(n)Kracht.
Een verschillige groet,
Jelly
Hallo Jelly,
Met interesse lees ik iedere keer jouw artikelen over groepsvorming. Ze zijn vaak zo enorm herkenbaar en als team van een basisschool hebben we er veel aan.
Nu je schrijft over leerlingen die klem zitten in een rol, moet ik denken aan een leerling bij ons op school. Het lijkt erop dat een jongen bij ons op school, zodra het op winnen of verliezen aankomt, alleen maar kan reageren met enorm boos worden (soort ontploffen). Vaak gaat er dan wel een flauwe opmerking of sarrend gedrag van een ander aan vooraf. Sommige leerlingen weten heel goed dat deze leerling dan zo reageert (met enorm boos worden en anderen dan wil slaan of schoppen) en toch maken ze dan nog snel tegen hem een flauwe of gemene opmerking tijdens het sporten.
Kan het zijn dat deze leerling klem zit in deze rol? Nu ik jouw verhaal zo lees, lijkt het wel of hij degene is die voor deze groep het nare gevoel van het verliezen op zich neemt of woorden aan geeft. Als leerkrachten hebben we het nl. al vaak over deze groep gehad dat het opvallend is hoe slecht ze tegen verliezen kunnen. Anders gezegd: hoe ze verliezen vaak op hun eigen persoon betrekken.
met vriendelijke groet,
Inge
Hoi Inge,
Allereerst dank je wel voor je complimenten en wat ontzettend fijn om te horen dat jullie er als team veel aan hebben. Dan…wat een mooi inzicht! Ik denk dat je juist zit. Deze leerling doet (onbewust) iets voor de hele groep. En de groep besteedt hun eigen gevoelens tav het niet tegen hun verlies kunnen uit. Deze leerling is misschien wel degene die het minst tegen verliezen kan, en dus lijkt het alsof hij de enige is met deze gevoelens, gedachten en gedragingen. De groep kan nu net doen alsof zij ‘normaal’ zijn en hij niet. En zo krijg je een splitsing in de groep. De groep wekt zo de illusie dat een bepaalde negatieve eigenschap uitsluitend toe te schrijven is aan één klasgenoot. Fascinerend toch die groepsdynamiek? Wat kun je doen? Je zou het thema ‘winnen en verliezen’ aan de orde kunnen stellen. Misschien heb je zelf ook wel ervaring met ‘niet tegen je verlies kunnen’ of misschien wel je collega’s? Het gaat er eigenlijk om dat kinderen het gevoel gaan krijgen dat niet tegen je verlies kunnen er ook bij hoort. Niet op de persoon spelen want daardoor zou iemand ook vaster in zijn rol kunnen zitten. Maar het breder maken, herkenbaar maken, het oké vinden. Het is ook met hart en ziel je ergens in kunnen gooien. Wat een mooie eigenschap is dat. Ik herinner me een spelletje RISK. Ik was al een jong volwassene. En ineens had ik door dat mijn toenmalige vriendje samenspande met de andere spelers tegen mij…ik werd woest… en ook heel verdrietig. Het voelde bijna persoonlijk…Ik heb het hele spel opgepakt en de kamer ingesmeten…Tja…menselijke gevoelens.
Veel succes! Ik wens je mooie gesprekken met de kinderen!
hartelijke groet,
Jelly