“Ze maken alleen nog maar ruzie!” of: “Ze hangen als klittenband aan elkaar.” Herkenbaar? Dan weet je dat de afscheidsfase voor groep 8 is begonnen. Het zijn de laatste weken van de basisschool en dat is niet zomaar wat. Het is een tijd vol verandering, emoties en… opvallend gedrag.
Mourning: de fase van afscheid nemen
In de groepsdynamica noemen we dit de fase van *adjourning* of *mourning*. De groep weet – vaak onbewust – dat het einde nadert. Ze gaan uit elkaar. Sommigen blijven elkaar zien, anderen verdwijnen naar verschillende scholen. En dat roept veel op: onzekerheid, verdriet, maar ook opluchting. Het gevoel van veiligheid dat ze in deze groep hebben opgebouwd, maakt plaats voor het onbekende.
Kinderen vinden het vaak lastig om hierover te praten. Dus doen ze iets anders. Ze gaan ‘vitten’ of ‘klitten’. Vrienden maken ineens ruzie over wie naast wie mag zitten of raken in conflict over een pen. Tegelijkertijd worden verjaardagspartijtjes ineens massale evenementen. Iedereen moet erbij zijn: “Het is tenslotte de laatste keer dat we samen zijn!”
Deze gedragingen lijken misschien lastig, maar zijn eigenlijk een teken van een gezonde verwerking. Het hoort bij het proces. Afscheid nemen is een kleine rouw. Kinderen voelen dat iets waardevols eindigt, en zoeken een manier om dat te uiten.
Wat kun jij als leerkracht doen?
Allereerst: adem in, adem uit. Dit gedrag hoort erbij. Het is jouw signaal dat de groep afscheid aan het nemen is. En jouw rol is nu belangrijker dan ooit. Hier zijn wat tips:
- Geef taal aan het proces
Leg de groep uit wat er gebeurt. Vertel over de afscheidfase en dat vitten of klitten manieren zijn om met afscheid om te gaan. Je zult verbaasde en opgeluchte blikken krijgen. Je benoemt wat zij voelen, maar zelf nog niet konden duiden.
Je kunt dit koppelen aan de fasen van groepsvorming. Begin bij het begin van het jaar: forming, storming, norming, performing… en dan nu: adjourning. Laat ze terugblikken op hoe ze gegroeid zijn als groep. Wat hebben ze samen opgebouwd? Wat gaan ze missen?
- Organiseer klassengesprekken
Voer open gesprekken over afscheid. Laat kinderen delen wat ze spannend vinden. Misschien zijn ze bang om hun plek kwijt te raken. Of missen ze nu al hun beste vriend. Samen praten lucht op.
Stel vragen zoals:
* Wat vond je het leukste moment van dit jaar?
* Waar kijk je tegenop op de middelbare school?
* Wat ga je het meeste missen?
Je zult merken dat kinderen zich herkennen in elkaars verhalen. En dat verbindt.
- Gebruik rituelen
Rituelen helpen kinderen betekenis te geven aan verandering. En het mooie is: je hoeft het niet groots aan te pakken. Hier een aantal ideeën:
- Ganzenbord van herinneringen: leg een groot bordspel op de vloer, met vakjes die terugblikken op het jaar. Bij elk vakje vertelt iemand iets over een gebeurtenis.
- Herinneringskistje: ieder kind maakt een tekening of collage over een fijne herinnering. Deze gaan in een kist. Regelmatig mag er eentje uit en deelt de klas het verhaal erbij.
- De Gouden Pen**: ieder kind schrijft iets liefs voor alle klasgenoten. Die briefjes gaan in een doosje dat mee naar huis gaat. Deze vorm van afscheid maakt dat kinderen zich gezien en gewaardeerd voelen.
- De glijbaan-ritueel**: op sommige scholen mogen kinderen op de laatste dag via een glijbaan de school uit. Symbolisch, speels en bijzonder.
- Betrek het team erbij
Misschien is er op jullie school al een traditie met een rode loper of glijbaan uit het raam. Koester dit soort rituelen. Ze dragen bij aan de ‘verpakking’ van het afscheid en maken het memorabel.
Als school kun je ook gezamenlijk aandacht besteden aan de overgang. Bijvoorbeeld met een gezamenlijke afsluiting op het plein, of door leerlingen een boodschap aan groep 7 te laten schrijven: “Wat moet je echt weten over groep 8?”
- Maak ruimte voor humor en lichtheid**
Vergeet niet te lachen. Humor verbindt en relativeert. Bijvoorbeeld met het idee: “Hoe overleef ik groep 8”-boekje, geschreven door de leerlingen zelf. Hilarisch en helend tegelijk.
Laat kinderen hun tips geven:
- Ga altijd naar de wc vóór de musical begint.
- Zorg dat je vriendjes maakt met de gymleraar.
- Neem tissues mee voor de afscheidsfilm.
Het is verrassend wat kinderen zelf bedenken. En het laat zien hoeveel ze gegroeid zijn in een jaar.
Een afscheidsfeest met betekenis
Je hoeft geen groots spektakel te organiseren om betekenisvol afscheid te nemen. Juist de kleine, bewuste momenten maken het verschil. Een gesprek waarin iemand durft te zeggen: “Ik ga je missen.” Een knuffel op een onverwacht moment. Een complimentje op een briefje. Of een kind dat zegt: “Ik vind het spannend, maar ook fijn.”
Zorg voor een moment waarin iedereen iets persoonlijks mag delen. Misschien een memory-steentje kiezen uit een mand, met daarbij de vraag: wat neem jij mee uit dit jaar?
Of laat kinderen een brief schrijven aan hun toekomstige zelf. Je bewaart ze en stuurt ze een jaar later op. Het effect? Een krachtige spiegel van groei.
Tot slot: neem ook zelf afscheid
Vergeet jezelf niet. Jij hebt het hele jaar, soms zelfs acht jaar, met deze groep meegemaakt. Gun jezelf ook een moment van afscheid. Misschien met een kaartje aan ieder kind. Misschien met een bloemetje in een gezamenlijke bos. Misschien met een traantje bij de musical. Het mag.
En wees eerlijk tegen jezelf: hoe voel jij je bij dit afscheid? Ben je opgelucht? Emotioneel? Dankbaar? Sta erbij stil. Want jouw voorbeeld helpt kinderen ook om hun eigen emoties toe te laten.
“Afscheid nemen is met zachte vingers, wat voorbij is dichtdoen en verpakken tot mooie herinneringen.”
Maak er een mooi en verschillig afscheid van!