Ik ben het boek Kleuterleerkracht aan het lezen. Heerlijk om me te verdiepen in het jonge kind. Zoals je wel weet is dat niet zomaar. Ik ben bezig met het ontwikkelen van Klasse(n)Pad junior. De versie vanaf groep 5 (en soms 4 😃) t/m 8 bestaat al en mijn plan is om in het nieuwe schooljaar ook een versie af te hebben voor het jonge kind. Er wordt namelijk wat afgeworsteld met het jonge grut.
En nu trok het onderdeel straffen en belonen mijn aandacht: “Al decennialang wordt er onderzoek gedaan naar straffen en belonen. En als er iets is wat we met zekerheid kunnen stellen is dat straffen geen effectief middel is om gedrag te reguleren. Soms is straffen wel de enige manier waarop je een halt toeroept aan grensoverschrijdend gedrag. Maar laat het nooit de basis van je pedagogisch handelen worden” ¹
Dierickx ² legt uit wat zij onder straffen verstaat: waarbij kinderen worden uitgesloten van activiteiten of situaties (zoals geen speeltijd, time-out, nadenkstoel, op de gang) maar ook alles waarbij kinderen publiekelijk in rode en categorieën worden geplaatst of waarbij privileges worden weggenomen.
Waarom werken straffen niet
Een kind, aldus Dierickx, leert van straffen vooral dat het de volgende keer niet meer betrapt wil worden. Als volwassene hoop je dat een kind berouw of spijt ervaart. In realiteit voelen kinderen vooral kwaadheid tegenover de straf, weerstand en wraak. Een kleuter past zijn gedrag niet aan omdat ze de ander geen pijn willen doen, maar omdat ze geen straf willen krijgen.
Door te straffen leggen we de nadruk op het gedrag dat we niet willen. Als een kind iets doet wat niet oké is en hij krijgt daar straf voor, dan weet hij nog steeds niet wat hij dan wel had moeten doen. Wij volwassenen veronderstellen heel vaak dat een kind dat wel weet.
Ja, maar ik…
Straffen richt zich vooral op het waarneembare gedrag maar doet niets met de onderliggende intentie. Een kind kan een hele goede bedoeling hebben met zijn gedrag, maar de uitwerking kan totaal verkeerd uitpakken. Zo kan hij bezig zijn met het inschenken van een glaasje drinken voor jou, maar nog niet de fijne motoriek helemaal onder controle hebben (lees helemaal niet). Jij ziet alleen de troep. Als je dan het onhandige gedrag straft, ga je volledig voorbij aan de goedbedoelde intentie.
Ik lees: een time out wordt gegeven als het de opvoeder te veel wordt. Ik moet hier wel om glimlachen want ik herken het volledig. Als ik het gedrag van een van onze meiden vroeger zat was dan kreeg ze een time-out op de trap. Ook ik heb me laten beïnvloeden door de Nanny. Dus eigenlijk gaf ik onze dochter een time-out terwijl ik er zelf eentje nodig had 🤣. Ik zal er binnenkort nog eens op terug komen.
Een tik op de vingers
Toen onze oudste een jaar of 2 was en soms dingen deed die manlief niet oké vond, kreeg ze een tik op haar vingers. Ik vond daar echt iets van, maar hij was overtuigd van zijn strategie. Hij had zelf als kind regelmatig een tik onder zijn luier gehad (dus net op het bovenbeentje) en hij was van mening dat dat nodig was. Totdat we op een camping heerlijk met een boekje en een biertje zaten te genieten van onze oudste. Wat zien wij tot onze grote verbazing: ze pakt de vingers van een meisje en geeft daar een tik op. Want ja, het vriendinnetje deed iets wat niet mocht en dus een tik. Genoegdoening van mijn kant (eerlijk is eerlijk) en een goed gesprek bij nog een flesje bier. Een gesprekje met onze dochter en die tik is nooit meer gebeurd.
We kunnen er nu om lachen, maar als ik dan lees: Als een kind iets doet wat niet oké is en hij krijgt daar straf voor, dan weet hij nog steeds niet wat hij dan wel had moeten doen, dan kan ik dit alleen maar beamen.
Wat werkt dan wel?
Ga ervan uit dat het gedrag wat je ziet, of passend is bij de leeftijd, of voortkomt uit iets wat we aan de buitenkant niet altijd kunnen zien. Ga ervan uit dat kinderen het goed willen doen. Kinderen die al helemaal zijn afgehaakt, hebben niks meer te verliezen, en geven dus ook een boodschap af. In geval van honger, stress of vermoeidheid wordt het aansturen van gedrag wel lastig. Maar die herken je vast wel van jezelf.
Bij jonge kinderen helpt het om te verwoorden wat je ziet, om uit te spreken, te spiegelen, wat je denkt dat de bedoeling is van deze leerling en vertel hem dan op welke manier hij dat beter kan aanpakken.
Hoe voer jij regie op ongewenst gedrag? Ben jij van het straffen? Wist jij dat straffen eigenlijk geen effect heeft op gedrag? Dat het vooral boosheid oproept of angst voor een volgende reprimande maar dat het van binnenuit niet zoveel doet? Ik vond het wel weer mooi om dit te lezen. Mocht je regie willen voeren op gewenst gedrag en niet goed weten hoe je dat doet. Klik hier voor meer info daarover.
Met een verschillige groet,
Jelly
1 Dierickx, Eva & Koelman, Astrid. 2022. Kleuterleerkracht. Het naslagwerk voor kwaliteitsvol kleuteronderwijs. Academia Press.
Hoi Jelly,
Wij zijn hier op het moment in onze groep 4 hard mee bezig om vooral te blijven ondertitelen wat we bedoelen en ook wij gaan uit van de goede intentie en weten inmiddels wat er achter zit!
Echt geweldig deze manier maar super intensief met 29 kinderen!
Hoi Saskia, ja dat kan ik me goed voorstellen. Maar gaaf toch als het dan gaat werken, dan kan er weer energie stromen! Groet Jelly