Wat doe je als een leerling doelbewust een andere leerling in zijn maag stompt?
Wat doe je als een leerling als reactie op het verliezen van een spel tegen het eerste de beste wat hij tegenkomt aan trapt?
Wat doe je als een overblijfleerkracht een leerling aanspreekt en deze een enorme grote bek teruggeeft?
De afgelopen weken krijg ik regelmatig vragen omtrent grensoverschrijdend gedrag van kinderen en hoe daar mee om te gaan. ‘Als je niet uitkijkt staan ouders bij je op de stoep en dreigen er een advocaat bij te halen’. Ondanks dat scholen soms prachtige gedrags protocollen hebben staan op de website blijkt hier in de praktijk handelingsverlegenheid te bestaan. Dat wat er bedacht is als protocol blijkt te wringen als het aankomt op handelen.
Vacuüm
Ik merk dat veel teams in een soort vacuüm zitten. Bovenstaande vragen zijn eigenlijk niet eenduidig te beantwoorden. Het heeft nl allereerst te maken met je schoolvisie en je visie op pedagogisch klimaat in het bijzonder. En dan bedoel ik niet alleen je persoonlijke visie. Het gaat om de visie van de school.
Ook hier begint het met het waarom. Wie wil je zijn als school? Hoe wil je dat kinderen met jou, de ander en de wereld om hen heen omgaan? Wat past? Volgens Ingeborg Bosch kun je straffen maar beter vermijden omdat het kinderen leert dat de sterkste uiteindelijk het recht heeft om zijn wil aan de zwakste op te leggen. Straf is een sterke vorm van dwang die je alleen kunt uitoefenen als je groter en sterker bent. Je partner straffen bijvoorbeeld wordt al wat lastiger, alhoewel…terwijl ik het opschrijf realiseer ik me dat dat ook gebeurt, al is dat op indirecte wijze. Astrid Bood (van de schrijfstraffen) vind een goede schrijfstraf juist een manier van kinderen opvoeden, een vorm van gedragsregulering door het schrijven van zinvolle teksten die gerelateerd zijn aan hetgeen gebeurd is.
Hoe maak je kinderen duidelijk dat ze een grens overschreden zijn. Hoe doe je dat met behoud van relatie? En respectvol? Oftewel hoe bewaak je de balans tussen steunen en sturen? Een mooie manier om naar gedrag te kijken is de sociale discipline matrix.
Steunen en Sturen
De sociale discipline matrix maakt een verbinding tussen aan de ene kant sturen, structuur bieden, beheersen, en aan de andere kant zorgen en ondersteunen. Vertaalt naar het sociaal pedagogisch klimaat kun je vier kwadranten beschrijven:
1. De repressieve school (Disciplineren/straffen)
Dit is een school die streng en controlerend optreedt en weinig aandacht besteedt aan zorg/steun voor daders en slachtoffers. Deze school bevindt zich in het kwadrant ‘disciplineren/straffen’. Leerkrachten treden hier disciplinerend op zonder de nodige ondersteuning. Men legt grenzen op aan de leerling die iets verkeerd gedaan heeft. Een nadeel van deze manier is dat de leerling, die niet betrokken wordt bij de afhandeling van het probleem, in verzet gaat tegen de oplossing.
2.De depressieve school (Verwaarlozen of laissez faire)
Dit is een school die niet streng is en ook geen controle uitoefent, ook besteden ze weinig aandacht aan zorg en ondersteuning van daders en slachtoffers. Deze school bevindt zich in het kwadrant verwaarlozing. Leerkrachten treden hier niet disciplinerend op en bieden ook weinig ondersteuning. Voor kinderen is het hier zeer onveilig omdat er niemand is die de grenzen bewaakt. Kinderen kunnen hier hun gang gaan.
3. De tolerante school(Toelaten/gedogen)
Dit is een school die heel zorgzaam omgaat met daders en slachtoffers, maar weinig controlerend optreedt. Deze school bevindt zich in het kwadrant ‘toelaten/gedogen’. Deze school biedt veel ondersteuning en aanmoediging, maar bepaalt weinig of geen grenzen. Het gevaar bestaat dat leerkrachten het overnemen van de leerlingen en voor hen het conflict oplossen. Leerlingen leren niet hun eigen problemen op te lossen. Er is sprake van een gezagsvacuüm.
4. De verbindende school (Herstellen)
Tot slot de verbinden school. Dit is een school die bij norm overtredend gedrag, aan de ene kant duidelijke grenzen stelt en aan de andere kant zorg en steun biedt voor daders en slachtoffers. Samen met de betrokkenen wordt een oplossing voor het conflict gezocht, waarbij de dader expliciet verantwoordelijkheid neemt voor hetgeen hij veroorzaakt heeft.
In welk kwadrant zitten jullie als school? Beleven je collega’s dat ook zo? En wat is jullie visie op sociale een sociaal leer en leefklimaat?
Respect
In bijna alle schoolgidsen staat wel iets omtrent respect en respectvol met elkaar omgaan. Wat betekent het als je een schoolklimaat wilt bouwen dat gebaseerd is op respect?
- Respect voor jezelf
- Respect voor de ander
- Respect voor de omgeving
Dan zul je alle omgangsregels moeten toetsen op deze drie indicatoren. Zo ook het gedrag van teamleden en leerlingen. Waar nodig worden regels aangepast of mensen aangesproken op hun gedrag. Met de bedoeling om er samen beter van te worden.
Deze scholen gaan er vanuit dat conflicten of overschrijding van normen weliswaar het schoolklimaat verstoren, maar dat strafmaatregelen geen garantie bieden voor een goede aanpak van de problematiek. Uiteraard zijn schoolregels er niet voor niets en iemand die ze overtreedt moet de straf krijgen die daarvoor staat. Dat schept duidelijkheid en structuur.
Basisvragen om dat te bepalen zijn:
- Wat is er gebeurd?
- Wie heeft het gedaan?
- Welke straf staat daarop?
Maar daarmee is het probleem meestal niet opgelost. Er is schade ontstaan, die materieel, fysiek en emotioneel kan zijn. Zowel voor de dader, het slachtoffer en andere betrokkenen staat die schade nieuwe kansen, een nieuwe start in de weg. Sterker nog: het kan de bron zijn voor nieuwe conflicten.
Als je ook wilt werken aan herstel van verhoudingen dan kunnen de volgende vragen (afkomstig uit herstelgericht werken) helpen:
- Wat is er gebeurd?
- Wat dacht je op dat moment en hoe denk je er nu over?
- Wie is er door het gebeurde beschadigd, benadeeld, en hoe?
- Hoe zorgen we ervoor dat iedere betrokkene zijn kant van het verhaal kan laten horen?
- Wat is nodig om te herstellen wat gebeurd is?
- Wat leren we hierover voor de toekomst?
Terug naar incidenten op school. Wat is jullie visie als school? En wat betekent dit dan voor jullie handelen? Hoe wil je dat kinderen met elkaar omgaan? Hoe wil je dat de volwassenen met kinderen omgaan? Wat betekent dit dan voor het concrete handelen?
Zorg dat je het verschil maakt!
Fijne week en een verschillige groet,
Jelly