Een paar weken geleden volgde ik een tweedaagse training over ranking in organisaties. Een onderwerp wat me fascineert omdat het iets is wat er altijd is, maar waar we het eigenlijk nooit over hebben. Het gaat dus niet over de vraag wie er de formele macht heeft, maar vooral wie de informele macht heeft. Het gaat over dingen die we niet afspreken maar die wel gebeuren.
Als je zoals wij werken met groepen en groepsdynamiek, is dit een interessant gegeven. Daar waar mensen bij elkaar komen is er sprake van ranking. Dit kan te maken hebben met bijvoorbeeld populariteit, vaardigheden en talenten, gedrag of sociale status. De trainer laat ons filmpjes zien waar we direct herkennen wie meer of minder macht heeft. We ‘weten’ het onmiddellijk.
Ordening
Ranking gaat over ordening. Het gaat over de vraag wie er in een groep veel macht heeft en wie er weinig macht heeft. Een stevige handdruk of een slap handje, rust uitstralen of friemelen, een lage stem of een hoge stem. Allemaal elementen die bepalen of je een hoge of een lage status hebt. De functie van ranking is dat het duidelijkheid geeft en rust. Ranking doe je met je reptielenbrein. Daar denk je niet over na.
Machtsafstand
Ik maakte kennis met de machtsafstandsreductie theorie. De vraag die gesteld werd was: wat doet machtsafstand met groepen?
De machtsafstandsreductie theorie is een theorie die zich richt op de manieren waarop mensen proberen de perceptie van machtsafstand te verminderen of te overbruggen in sociale interacties. De term machtsafstand verwijst naar de mate waarin mensen in een samenleving of organisatie accepteren en verwachten dat er ongelijkheid in machtsverhoudingen bestaat.
Als de machtsafstand goot is kan bijvoorbeeld een groep in opstand komen. Een groep die te lang onderdrukt wordt, komt in opstand of knokt het uit, buiten het zicht van de leider. Je hoort dit wel van leerkrachten die de touwtjes flink in handen hebben, maar waarbij het uit de klauwen loopt als er een invaller komt.
Als de machtsafstand te klein is wordt het onrustig in de groep. Er is dan te veel onduidelijkheid. Er wordt niet meer geluisterd. Dit komen we veel tegen in groepen waar de ordening, de ranking nog niet duidelijk is. Je merkt dat er nog heel veel onderling gedoe is.
Ranking
Gedoe in de klas laat vooral zien dat de ranking nog niet op orde is. Want waar mensen bij elkaar komen wordt er geordend. Wie is ‘de baas’, wie zijn ‘de volgers’, wie bepaalt hier wat, wie heeft de formele macht en wie heeft de informele macht. Ranken gebeurt overal. In je klas, in je familie, in je organisatie.
In elke groep hebben mensen in verschillende mate invloed op de gang van zaken. Op straat is er een andere Ranking dan op het voetbalveld. En in de klas bestaat er ook een andere ranking dan tijdens de gymles of bij vriendjes en vriendinnetjes. En soms loopt het door elkaar heen. Gaat de straatcultuur mee de klas in. Macht en ranking gaan hand in hand. Als je een hoge rankingpositie hebt, kun je macht inzetten om invloed uit te oefenen op anderen die een lagere rankingpositie hebben. Er zijn overigens verschillende soorten macht. Denk aan positiemacht, street power, charismatische macht, kennismacht en informatiemacht.
Klasse(n)Pad
In Klasse(n)Pad leren we de groep omgaan met de thema’s waar je mee te maken krijgt als groep. Zo vertelde één van de Specialisten mij dat ze observeerde tijdens de activiteit Op een Rij. Kinderen moesten lengte gaan staan en ze mochten niet praten met elkaar. Wat duidelijk zichtbaar werd was, dat sommige kinderen op ‘stevige’ wijze andere kinderen op hun plek zetten. Denk aan duwen, trekken. In de nabespreking vroeg de leerkracht wie er leiding had genomen. De leerlingen keken haar verbaasd aan. Volgens hen had niemand de leiding genomen. “Wij werken samen. Wij helpen elkaar”. En uit het gesprek bleek al snel dat leiding iets was, wat volgens negatief was. Een leider bepaalt alles en dat doen wij niet. Sommige kinderen waren daar heel standvastig is.
Niemand neemt de leiding
Het werd duidelijk dat het woord leiding nemen, leider zijn een negatieve betekenis had.
De Leerkracht geeft de groep nog een andere opdracht tav Op een Rij staan met de boodschap en je mag alleen maar je eigen plek kiezen. En ja hoor, tijdens de oefening waren er zo’n zeven kinderen die begonnen te sturen. Leiding namen dus. En op dat moment keken de leerlingen de leerkracht aan en ging er een lampje aan. En ondanks dat dit zichtbaar was bleven er ook kinderen volhouden dat niemand de leiding nam. Fascinerend toch?
Ontkenning
Een prachtig voorbeeld van hoe een woord zo negatief geladen is, dat ook al speelt het zich voor je neus af, we ontkennen dat het er is. Deze vorm van ontkenning is een psychologisch fenomeen waarbij iemand weigert de realiteit onder ogen te zien of de waarheid te erkennen, zelfs als deze voor het oprapen ligt. Dit gedrag kan voortkomen uit angst, schaamte, ongemak of de wens om de realiteit te vermijden.
Over leiden en volgen 
Een van de thema’s in Klasse(n)Pad gaat over Samenwerken; over leiden en volgen. Wanneer ben je een goede leider en wanneer niet. Wat is het verschil tussen een leider en de baas spelen, tussen een volger en volgzaam/slaafs zijn. Wat we overigens tegenkomen is dat leerkrachten hier soms ook een negatief betekenis aan geven. Zo sprak een leerkracht eens uit dat ze een ‘volger’ wel heel negatief vond. Ze verwarde een volger met slaafs zijn. Zonder volgers hebben we geen leider.
Lijkt het je gaaf om de thema’s in een groep te kunnen herkennen en de groep hier doorheen te begeleiden? Ken je Klasse(n)Pad al? Wil je daar meer over weten klik dan hier.
Met verschillige groet,
Jelly.