In het boek Nieuwe Autoriteit/Verbindend gezag voor het onderwijs lees ik over verhoogde aanwezigheid. Ik realiseer me tijdens het lezen dat ik dat als ouder ook deed. Als ik in de gaten had dat één van onze meiden niet lekker in haar vel zat, kroop ik altijd wat dichterbij. Een kopje thee brengen op haar kamer, haar ergens naar toe brengen of halen. Maar ik herinner me ook het checken van de historie op de computer, gewoon om een oogje in het zeil te houden. En ik ben er tot op de dag van vandaag blij mee dat we dat gedaan omdat we daarmee een trauma hebben voorkomen.
Verbindend gezag
Ik lees nu dat dit verhoogde aanwezigheid heet. Verbindend Gezag en Geweldloos Verzet, ontwikkeld door Haim Omer, bieden een kader dat leerkrachten helpt om met vastberadenheid en zonder escalatie grenzen te stellen. Een van de kernprincipes van Verbindend Gezag is verhoogde aanwezigheid. Maar wat houdt dat precies in? Hoe pas je het toe in de praktijk, en wat betekent het voor jou als leerkracht, voor het team, de kinderen en hun ouders?
Wat is verhoogde aanwezigheid?
Verhoogde aanwezigheid betekent dat je als leerkracht of schoolteam bewust en zichtbaar aanwezig bent in het leven van een kind. Dit betekent niet dat je constant controleert of elk detail regisseert, maar dat je er écht bent op momenten dat het nodig is. Dit kan fysiek zijn – door regelmatig contactmomenten – maar ook emotioneel, door betrokkenheid en steun te tonen.
Verhoogde aanwezigheid draait om:
- Zichtbaarheid: Je laat merken dat je betrokken bent, bijvoorbeeld door interesse te tonen in het welzijn en gedrag van een leerling.
- Continuïteit: Je grijpt niet alleen in bij incidenten, maar je bent structureel aanwezig en blijft in contact.
- Steun en samenwerking: Je werkt als leerkracht samen met ouders en het team, je vormt een netwerkt van steun rondom een kind.
Dit principe is vooral waardevol bij kinderen die zich terugtrekken of juist grensoverschrijdend gedrag vertonen. Door verhoogde aanwezigheid voelen zij dat ze er niet alleen voor staan en dat volwassenen zich verantwoordelijk voelen voor hun welzijn.
Hoe gebruik je verhoogde aanwezigheid in de praktijk?
Als leerkracht kun je verhoogde aanwezigheid op verschillende manieren inzetten:
1. Regelmatige check-ins en contactmomenten
Als je ’s morgens al bij de deur staat en daar je kinderen welkom heet, maak je al een groot verschil voor veel kinderen. Vraag een leerling bij binnenkomst hoe het gaat, loop eens langs tijdens een werkmoment of geef na een moeilijke situatie aan dat je later nog even samen wilt praten.
2. Actieve samenwerking met collega’s
Wij zien nog heel vaak dat bij leerlingen die uitdagend gedrag vertonen, leerkrachten hier alleen in staan. Verhoogde aanwezigheid betekent ook dat je samen met collega’s optrekt. Door als team signalen te delen en gezamenlijk zichtbaar te zijn, vergroot je de impact. Juist op de plekken waar er regelmatig gedoe is, is het belangrijk dat er ook toezicht is.
3. Contact met ouders versterken
Ouders zijn een essentieel onderdeel van verhoogde aanwezigheid. Dit betekent dat je als leerkracht niet alleen contact zoekt bij problemen, maar structureel investeert in een open relatie. Een telefoontje of berichtje over iets positiefs kan al een groot effect hebben. Plan de kinderen in waar je extra op let, bv. 2 op een dag en schrijf een aantal positieve dingen op over deze leerling aan de ouders. Als er dan eens problemen zijn, heb je al een basis gelegd.
4. Consequent en vastberaden blijven
Bij Verbindend Gezag hoort dat je zonder escalatie, maar met vastberadenheid, aangeeft wat je grenzen zijn. Dit betekent dat je als leerkracht niet dreigt of forceert, maar juist geduldig en volhardend laat zien dat je aanwezig blijft, ook als een leerling zich afsluit of afwijzend reageert. Daarvoor is het belangrijk dat je weet wat jouw ‘rode lijn’ is.
Wat betekent dit voor leerkrachten, het team, de kinderen en ouders?
Voor leerkrachten betekent verhoogde aanwezigheid dat je een sterke pedagogische positie inneemt zonder in strijd te raken met leerlingen. Zorg bijvoorbeeld dat je regelmatig door de klas heenloopt. Doen de kinderen wat ze moeten doen, hebben ze de juiste spullen voor zich liggen? Als leerlingen afgeleid zijn, kun je ze makkelijk even herinneren aan wat de bedoeling is. Hoe het zit met kinderen die bewust de oppositie kiezen, ga ik nog verder uitzoeken😉.
Voor het team betekent het samenwerken en elkaar steunen in het omgaan met uitdagende situaties. Door gezamenlijk aanwezig te zijn en op één lijn te zitten, ontstaat er een stabiele basis voor zowel leerkrachten als leerlingen. Ik herinner me dat we met een team bij de start van het jaar echt afspraken om ’s morgens verspreid in de gangen te staan. Er waren plekken op de gang waar ’s morgens al van alles gebeurde. Die plekken vielen buiten het toezicht. Het mooie was dat bij de start ouders nauwelijks goedemorgen zeiden. Na verloop van tijd gonsde het van de goedemorgen in de gangen. Ik realiseer me nu dat dit ook een voorbeeld is van verhoogde aanwezigheid. Regie voeren op het binnenkomen, het elkaar vriendelijk begroeten, het wandelen in de gang.
Voor de kinderen zorgt verhoogde aanwezigheid voor een gevoel van veiligheid en steun. Hoe fijn is het als je merkt dat er altijd volwassenen in de buurt zijn die zien wat er gebeurt. IK ben ervan overtuigd dat wanneer we met elkaar alleen al zorgen voor verhoogde aanwezigheid, en bewust zijn van de plekken op school en op het schoolplein waar we zichtbaar moeten zijn, dat dit ook een positieve invloed heeft op het pestgedrag. Kinderen kunnen dan ervaren dat volwassenen niet opgeven en dat er altijd iemand is die betrokken blijft, ongeacht hun gedrag. Dit geeft ruimte voor groei en verandering.
Voor ouders is het een geruststelling om te weten dat hun kind op school niet alleen als leerling, maar ook als persoon gezien wordt. Een goede samenwerking tussen ouders en school versterkt het netwerk rondom het kind, wat leidt tot meer vertrouwen en wederzijdse steun. Daar heb ik ook al hele mooie dingen over gelezen. Dit bewaar ik voor een volgend blog.
Tot slot
Ik vind verhoogde aanwezigheid een krachtig middel. Door als leerkracht bewust en zichtbaar aanwezig te zijn, werk je niet alleen aan gedragsverandering, maar vooral aan een veilige en ondersteunende omgeving voor alle leerlingen. Het vraagt tijd en samenwerking, maar de impact is groot: kinderen voelen zich gezien, gesteund en veilig, waardoor zij zich optimaal kunnen ontwikkelen.
Waar ontstaat er binnen jouw klas of school nog veel gedoe. Hoe zou verhoogde aanwezigheid hier het verschil kunnen maken? Ga het gesprek aan met collega’s, deel ervaringen en ontdek hoe verhoogde aanwezigheid jullie school veiliger kan maken.
Met verschillige groet,
Jelly.