Welke gedrag vind jij onprettig, problematisch en onwettig? En als je samenwerkt met je duo partner, hebben jullie het hier over met elkaar? Staan jullie er hetzelfde in of zijn jullie verschillend?
In het begeleiden van leerkrachten met dynamische groepen komen we heel vaak tegen dat het binnen de klas of school niet helder is wat wel of niet mag. Of het is wel helder maar wordt er niet gehandhaafd, zijn de consequenties niet helder of niet passend bij het conflict. Zo wordt er veel gewaarschuwd maar daar blijft het bij. Of, het komt tot een uitbarsting en dan wordt er meteen iemand de klas uitgestuurd. De klas soms in verbijstering achterlatend omdat ze die niet hadden zien aankomen. Herkenbaar?
Verschillende soorten Grenzen
Om je veilig te voelen heb je grenzen nodig. Galenkamp schrijft in zijn boek Bang voor Boos dat we bij mensen drie soorten grenzen onderscheiden:
- De lichamelijke grens – dit is het gebied waar je lichamelijke integriteit in het geding is. Denk hierbij aan een klap geven, expres tegen iemand aanbotsen, mishandeling etc.
- De psychische grens – dit is het gebied waar je nare dingen doet of zegt die psychische druk uitoefenen. Denk hierbij aan iemand in de steek laten, een afspraak niet nakomen, roddelen, chanteren etc.
- De tijdgrens – dit is het gebied waar een ander beschikt over jouw tijd. Denk hierbij aan een leidinggevende die van jou verwacht dat je meer uren werkt dan waarvoor je betaald krijgt, een leerling die te laat komt etc.
Grenzen en boosheid horen bij elkaar. Boosheid is een grensverdedigende emotie. Het zorgt ervoor dat je in actie komt wanneer iemand aan je grens zit te knabbelen. Als je niet duidelijk hebt voor jezelf wat je grenzen zijn, loop je het risico dat je pas reageert wanneer iemand al veel te ver eroverheen is gegaan.
Regie voeren op grenzen
Wat we in scholen veel tegenkomen is dat de grenzen vaag zijn. Of dat de handhaving van de grenzen onduidelijk zijn. Of er zijn teamafspraken gemaakt maar niet iedereen houdt zich eraan omdat mogelijk het besluitvormingsproces hierover niet helder of gezamenlijk verlopen is. En zo heeft bijvoorbeeld de straatcultuur alle ruimte om via de achterdeur naar binnen te sluipen.
Van onprettig naar onwettig
Een mooie manier is om heel bewust stil te staan bij gedrag. Als eerste is het belangrijk dat je met elkaar helder hebt wat, zoals Teitler (Lessen in orde) dit zo mooi heeft verwoord, verstaat onder onprettig, licht problematisch, problematisch en onwettig gedrag. Maak vier kolommen en schrijf dat eens voor jezelf op. Pak een vel papier en vouw deze in 16 vierkantjes en schrijf in de vakjes eens wat voor gedragingen er zoal voorbijkomen.
Denk bijvoorbeeld aan:
- nee zeggen als je vraagt of hij rechtop wil zitten,
- nee zeggen als je vraagt of hij stil wil zijn,
- een kind duwen,
- zuchten als je wat zegt,
- brutaal gedrag,
- te laat komen,
- je uitschelden,
- met een stoel gooien,
- bemoeien met andere kinderen en vul maar aan.
Pak post-its en schrijd daar allerlei gedragingen op waar jullie zoal mee te maken hebben op school en leg de woorden een voor een in een kolom. Valt dit onder onprettig? Valt dit onder licht problematisch, problematisch of valt dit onder onwettig? Wat zijn twijfel gevallen? Doe het samen met je duo partner. Denken jullie er hetzelfde over? Waar zitten de verschillen?
En hoe reageer je erop?
Vervolgens ga je per kolom nadenken over de reacties die je kunt geven. Als dit gedrag zich voordoet hoe reageren we daar dan op, of bij problematisch en onwettig gedrag: wat zijn de consequenties (zie ook blz. 103 e.v. in het boek Klasse(n)Kracht met RESPECT voor de klas) En dat hoeft echt niet alleen maar in termen van straffen. En wanneer lichten we de ouders in, wanneer de intern begeleider of de directeur? Doe deze oefening bij voorkeur samen met je collega’s. Het gesprek erover, het (h)erkennen van de verschillen (alles te maken met kernwaarden) levert veel op.
Maak kinderen eerst bewust
Ga niet meteen in de oplossingen stand. Help kinderen eerst bewust te maken. Gedrag wijst altijd ergens naar. Het kan zelfs laten zien dat bepaald gedrag nog niet beheerst wordt. Er zit een behoefte onder die voor anderen niet altijd helder is. Waarschijnlijk heb je al vaak gevraagd: “Waarom doe je dat?” maar kreeg je geen antwoord. Leerlingen weten het vaak niet. Het ‘overkomt’ ze, doordat ze onderdeel zijn van een groep.
Van Loon (2016. Regie versterken in het onderwijs) geeft aan dat regiefuncties onder het gedrag liggen en het vermogen vormen om je gedrag en emoties te kunnen reguleren. Bij leerlingen die grensoverschrijdend gedrag laten zien, andere kinderen pesten of brutaal zijn hebben de regiefunctie ‘rekening houden met mezelf en anderen’ nog niet onder de knie. Denk hierbij aan:
- Ik houd me aan de afgesproken regels
- Ik kijk naar de mening van de groep
- Ik houd rekening met anderen qua gevoelens en grenzen
- Ik kan kritiek en complimenten geven
- etc.
Feedback geven
Geef gerichte feedback op de processen die zich in de klas afspelen en doe dit oordeel-loos. Ik zie…ik hoor…het valt me op dat…. Kies 1 aspect uit waar je aan wil werken. Bespreek dit met de groep. Soms moet je de groep eerst bewust maken van hun probleem. Dit kun je doen door elke keer wanneer een leerling het negatieve gedrag laat zien een fiche op zijn tafel te leggen en aan het eind van de dag hier een gesprek over te hebben. Maak een datamuur. Zet het doel wat je met de groep op de muur. En reflecteer dagelijks op het bereikte resultaat. Zet het in een staafdiagram. Een fijne sfeer is de verantwoordelijkheid van de hele groep. Niet alleen van jou als leerkracht (geldt ook voor een team…).
Geniet vooral van dat prachtige vak dat je hebt! Want je weet: jij maakt het verschil!
Met een verschillige groet,
Jelly
Vind je conflicten lastig? Ben je het ene moment te los en dan weer te strak? Wil je hier graag mee aan de slag. Ik heb een module voor je klaar staan. Klik hier>>>