Steeds vaker hoor ik leerkrachten zeggen: “Ze kunnen zich niet meer concentreren”, “Ze zijn zo snel afgeleid”, of “De impulscontrole is ver te zoeken.” Afgelopen week zat ik in de auto te luisteren naar Radio 1 en daar viel het woord Brokkelbrein. Ik had er nog niet eerder van gehoord. En toen ik daar later op googelde, bleek dus dat zowel Theo Compernolle (neuropsychiater) als Margriet Sitskoorn (neuropsycholoog) zich hier mee bezig houden en daar ook al over geschreven hebben. Helemaal gemist. 🫢 Maar wat een prachtig woord Brokkelbrein.
Wat is het Brokkelbrein?
Het Brokkelbrein is het resultaat van een brein dat voortdurend wordt onderbroken en overspoeld met prikkels. In plaats van geconcentreerd en rustig te kunnen nadenken, wordt het denken als het ware gefragmenteerd. Kinderen (en volwassenen!) springen van het ene naar het andere zonder diepe focus. Hun brein brokkelt als het ware uit elkaar in kleine, losse flarden van aandacht.
Theo Compernolle noemt in zijn boek Van Brokkelbrein naar Focus, drie breinsystemen:
- Het reflecterend brein: het deel dat logisch nadenkt, plannen maakt, en problemen oplost.
- Het reflexbrein: het snelle, automatische systeem dat impulsief reageert.
- Het archiefbrein: het geheugen waarin kennis en ervaringen worden opgeslagen.
Als het goed is, zijn deze drie breinnetwerken in balans met elkaar. Wanneer kinderen voortdurend worden afgeleid, is hun reflecterend brein niet actief genoeg. Ze reageren dan vooral vanuit hun reflexbrein: snel, impulsief, en zonder nadenken. Dit leidt vervolgens tot onrust, concentratieproblemen en moeite met zelfregulatie; er ontstaat dus een Brokkelbrein wanneer kinderen voortdurend worden afgeleid. Wat fijn, dat we binnen de RESPECT-aanpak van Klasse(n)Kracht zoveel reflectie momenten inbouwen. Los van dat het helpt problemen op te lossen, helpt het dus ook het brein in balans te brengen.
Kun je het brokkelbrein tegengaan?
Het goede nieuws: ja, het kan! Maar… het vraagt bewustwording én actie van zowel ouders als leerkrachten. Het brein is neuroplastisch; het blijft zich aanpassen. Door de juiste omgeving en begeleiding kunnen we kinderen helpen hun concentratie en impulscontrole te versterken. Het is belangrijk om tijdens het leren (denkende brein) pauzes te nemen. Tijdens deze pauzes is het archiverende brein actief en zorgt ervoor dat verbindingen tussen neurale netwerken worden gereorganiseerd. Tegelijk hertstelt het denkbrein zich.
Uitstapje
Ik merkte een tijd geleden dat ik het lastiger vond om een boek te lezen, geen studieboek maar een roman. Ik was snel afgeleid. Dan ging ik weer koffie of thee halen, naar het toilet, iets lekkers pakken. Ik was echt onrustig. Soms ook m’n telefoon pakken, omdat er iets in mijn gedachten schoot en ik dacht o ja, even opzoeken. Toen ik dus hoorde van het brokkelbrein kon ik het eigenlijk ook onmiddellijk toepassen op mezelf. Intuïtief heb ik mezelf ‘opdracht’ gegeven om dagelijks 20 – 30 minuten te lezen zonder dat ik me laat afleiden. Best nog een klus moet ik je eerlijk zeggen.
Wat kun je als leerkracht doen?
Misschien herken jij het ook bij jezelf? Maar ik ga ervanuit dat je het zeker in je klas herkent. Wat zou je kunnen doen (en mijn advies is doe zelf mee!) om kinderen te helpen bij het in balans brengen van de drie breinen. Ik zou ze sowieso vertellen (bewustworden) over het brein, de drie breinen en wat een brokkelbrein is. En van daaruit ze meenemen in de onderstaande tips.
- Bouw concentratieblokken in
Plan momenten waarin kinderen langere tijd aan één taak werken zonder onderbrekingen. Begin met korte blokken (bijvoorbeeld 10 minuten) en bouw deze langzaam op. Neem kinderen hierin mee. Lukt het ons om ons brein 10 minuten met één taak bezig te laten zijn. Bespreek daarna met ze wat ze zoal tegenkomen. - Leer kinderen om te focussen
Maak aandacht en concentratie een expliciet leerdoel. Een leerkracht startte elke ochtend met een ‘focus-moment’: drie minuten ogen dicht, luisteren naar een rustig muziekje, en dan samen benoemen wat ze hoorden. Binnen een paar weken merkte ze dat kinderen rustiger startten. Denk ook aan:
- De stilte-oefening: een minuut lang stil zijn en alleen maar letten op de ademhaling.
- Oefeningen uit Klasse(n)Pad Junior en Klasse(n)Pad
3. Beweeg!
Fysieke activiteit helpt het brein om rust te vinden. Korte bewegingsmomenten tussen werkblokken door, zoals even springen, stretchen of een rondje lopen, maken een groot verschil.
4. Rust en verveling toelaten
Gun kinderen momenten van ‘nietsdoen’. Dit kan bijvoorbeeld een kwartier ‘rustig lezen’ of ‘tekenen zonder opdracht’ zijn. Het brein laadt op in die rustmomenten.
Wat kunnen ouders doen?
Misschien een interessant thema om te bespreken met ouders. Hoe herkennen ouders dit. Bij zichzelf en bij hun kinderen. Er is momenteel ook een beweging gaande dat ouders mobiliseert om bewuster te worden van de impact van smart phones en social media. Dit ook onder invloed van de serie Adolescence. Als je hem nog niet gezien hebt: een aanrader!!! Op Netflix.
- Beperk schermtijd
Maak afspraken over schermgebruik. Geen schermen tijdens etenstijd of vlak voor het slapengaan. Wij hadden echt de afspraak: mobieltjes blijven beneden. Onze meiden zeggen nu hoe fijn dat eigenlijk was (toen niet hoor). - Stimuleer spelen zonder plan
Laat kinderen buiten spelen, bouwen, knutselen, of zelf een spel verzinnen. Vrij spel is de natuurlijke training voor het reflecterende brein. - Zorg voor slaap
Een uitgerust brein functioneert beter. Vaste slaaprituelen, op tijd naar bed en geen schermen in de slaapkamer zijn cruciaal. - Wees een rolmodel
Ouders die zelf voortdurend op hun telefoon kijken, geven het signaal af dat constante afleiding normaal is. Laat zien dat ook volwassenen rust en focus kunnen nemen.
Tot slot
Het brokkelbrein is absoluut een uitdaging van deze tijd. Door samen — als leerkrachten én ouders — het belang van focus, rust en diepe aandacht te erkennen, kunnen we het brein van kinderen helpen sterker te worden. Kleine veranderingen maken al een verschil. Het begint bij bewustwording, en daarna… gewoon stap voor stap: minder brokjes, meer rust, meer focus. En mocht je er meer over willen lezen? Zie: Van Brokkelbrein naar Focus van Gerjanne Dirksen, Theo Compernolle en Gertie Verreck.
Ik wens je een fijne week!
Met een verschillige groet,
Jelly