Haantjesgedrag…wat is dat eigenlijk? 

Ik raadpleeg mijn grote vriend google en daar lees ik Machohouding. Vervolgens zoek ik door op Macho. Dat is Spaans voor “mannetje”. “Een overdreven zelfbewuste man”. “Een man die zich stoer gedraagt. Alfa-man. Bink. Haantje. Haantjesachtig.  Man die veel waarde hecht aan zijn ego. Man die zich overdreven mannelijk gedraagt. Man die zich stoer gedraagt. Overdreven mannelijk gedrag. Overdreven stoer. Stoere man …

Haantjes, zijn er dan ook Hennetjes? 

In de omschrijving wordt haantjesgedrag gekoppeld aan gedrag van mannen/jongens. Terwijl er natuurlijk ook vrouwen/meisjes zijn die stoer gedrag laten zien. Dat toont zich vaak wat geniepiger en noemen we Queen Bee, maar ook dat hoeft niet altijd zo te zijn. Sommige meiden kunnen zich ook echt heel stoer gedragen en van zich laten horen. Haantjes komen in alle groepen voor. Ik hoor leerkrachten regelmatig last hebben van haantjesgedrag. Ook bij de kleuters. 

Hoe ga je om met Haantjesgedrag?

Allereerst ga je observeren. Kinderen die gedrag vertonen dat ons stoort worden een soort red flag 🚩voor ons. We zien vooral het storende gedrag. Wat we niet zien is dat er ook momenten zijn dat hij of zij gewenst gedrag laat zien.

Dat missen we. Logisch want je hebt er nog 24 in je klas. Maar om gedrag te veranderen, moet je wel op zoek naar aanknopingspunten. Mocht je nu denken “maar hij moet gewoon doen wat ik zeg”, dat mag je denken, alleen kan ik je vertellen dat het zo niet werkt, want dat is nou precies het probleem. En wat we niet weten is waarom een leerling voor dit gedrag kiest. En vermoedelijk sputtert het nu nog wat na in je hoofd. Geloof me: een kind gaat zich niet opzettelijk zo gedragen. Hij doet dit om een reden (en dat is heel vaak ook nog eens onbewust). Hij doet dit om zichzelf op de een of andere manier veilig te weten. 

Maak een Kernkwadrant  

Heb je wel eens van kernkwadranten gehoord? Als jij dit al in je rugzak hebt zitten dan raad ik je aan om dit in te zetten. Stel nu dat dit overdreven zelfbewuste, een te veel van het goede is. Een te veel van een kwaliteit. Heb je enig idee welke kernkwaliteit hieronder schuilt 🤔🤔.

Dat zou bijvoorbeeld zelfbewustheid kunnen zijn. Zelfbewuste kinderen (en volwassenen ook) zijn prachtig. Ze weten waar ze voor staan, waar ze nee tegen zeggen, ze zijn assertief (daar zouden veel mensen in het onderwijs wat van kunnen leren 😉).  

De kracht van de kwaliteit zelfbewustheid wordt vooral zichtbaar als deze kwaliteit in balans gehouden wordt door zijn tegenhanger: Bescheidenheid. Dit is voor leerkrachten niet altijd makkelijk te ontvangen. Sterker nog: leerkrachten die zelf bescheidenheid hebben als kernkwaliteit, vinden het soms heel lastig om zelfbewustheid te zien als iets positiefs. Die verwarren zelfbewustheid en arrogantie. 

Gedrag als beschermjas

Overigens kan het omgekeerde ook. Sommige kinderen zie je heel stoer gedrag vertonen om iets anders (kwetsbaarheid) te verbloemen. Dat noemt Ofman een masker kwadrant. Dan laten we eigenlijk gedrag zien, dat niet echt bij ons past. Maar we kiezen dit gedrag om onszelf te beschermen. We trekken als het ware een beschermjas aan. Sommige kinderen laten gedrag zien om daarmee iets anders te beschermen. Ingenieus toch? Doen we allemaal. Alleen van het ene heb je meer last dan van het andere. Ken jij dit van jezelf? Weet jij wanneer jij je beschermjas wat steviger om je heen trekt? 

Wat doet dit gedrag met jou?

Wanneer jij een leerkracht bent die zelf bescheiden is, dan kan het dubbel zo lastig voor jou zijn als je geconfronteerd wordt met een zelfbewuste leerling. Dit staat namelijk mijlenver bij jou vandaan en als je in je leven wat botsingen gehad hebt (denk aan een autoritaire, arrogante ouderfiguur, leerkracht) dan kan dit (ook onbewust) behoorlijk onder je huid kruipen. 

De ervaringen die jij hebt opgedaan (bijvoorbeeld met hele zelfbewuste mensen) spelen hier dus ook een rol. Op basis van onze ervaringen ontwikkelen we al op hele jonge leeftijd theorieën en oordelen over de wereld om ons heen. Interessant nu is de vraag wat jouw ervaringen zijn met zelfbewustheid of arrogantie. En welke theorie/oordelen jij hierover gevormd hebben. Nu zijn de meeste leerkrachten vrouwen, dus de kans is groot dat we ergens in ons leven te maken hebben gehad met ‘haantjesgedrag’ of ‘stoerdoenerij’.En op grond van deze ervaringen zijn we tot bepaalde overtuigingen gekomen. En overtuigingen worden verhalen in ons hoofd.

Hoe ga je hier mee om? 

Allereerst moet je jezelf de vraag stellen of je nog neutraal bent. Kun je het gedrag van deze leerling nog loskoppelen van het kind. Of is deze leerling onder je huid gekropen? Is hij of zij zo langzamerhand je nachtmerrie geworden. Dan heb je eerst nog iets anders te doen. Want dan wordt er iets in jou geraakt wat mogelijk niet zoveel met deze leerling te maken heeft, maar met een ervaring waar je je waarschijnlijk op dit moment niet zo bewust van bent. Persoonlijk Meesterschap is niet voor niets de spil van de RESPECT-aanpak. Herken je jezelf als zelfbewuste leerkracht? En kijk je mogelijk in de spiegel bij deze leerling? Of is bescheidenheid of gereserveerdheid jouw kernkwaliteit en zit arrogantie of te veel aanwezig zijn in jouw allergie? En misschien kom je wel tot de ontdekking dat je op sommige momenten heel zelfbewust bent en op andere momenten meer gereserveerd. Onderzoek hoe het zit bij jou. 

Stap 1
Ben je nog neutraal? Kun jij het gedrag en het kind nog los van elkaar zien of niet meer? Zie je alleen nog maar het negatieve? Als dat het geval is zoek een maatje of een coach. Onderzoek wat jou triggert. Dit gaat over persoonlijk meesterschap. 

Stap 2
Maak een kernkwadrant. Kijk naar het gedrag als een te veel van het goede en zie de onderliggende kwaliteit. Als je gaat zien dat de leerling vooral nog iets te leren heeft (anders dan doen wat jij zegt) zul je merken dat de situatie al anders gaat voelen. Dan wordt het net als rekenen. Een kind kan gewoon iets nog niet goed. 

Stap 3
Neem een sociogram af, maak een tekening en een grondige analyse. Wat zie je? Waar word je je bewust van?

Stap 4
Hoe zijn de rollen verdeeld in de groep. Observeer een samenwerk les tijdens gym en kijk naar wat er gebeurt. Wat zie je? Wat valt je op? Herken je de verschillende rollen. Blijf weg uit het oordeel, maar observeer!

Stap 5
Bepaal je doel. Waar wil je verandering in aanbrengen. Het “haantjesgedrag” staat nooit op zichzelf. Daar doet de groep ook iets in. Een kind kan een idee hebben ontwikkeld over hoe hij bij de groep kan horen, zonder in de gaten te hebben dat dit de groep niet dient. We vergeten soms dat het kinderen zijn. Ze hebben echt nog een hoop te leren. 

Stap 6
Maak een plan. Wij gebruiken hier Klasse(n)Pad voor. We kiezen het thema dat speelt in de klas en gaan daar vervolgens mee aan de slag. Succes verzekerd! Wil je hier meer informatie over klik hier>>>
Deze manier van kijken en denken past helemaal in de fase waar de meeste groepen nu in zitten: de performingfase. Als leerkracht ga je nu meer coachend te werk en minder sturend.

Spreekt deze manier van denken je aan en wil je graag nog beter worden in je pedagogisch vakmanschap dan raad ik je de onlinetraining Samen Bouwen aan Vertrouwen aan. In deze training leer ik je stap voor stap hoe je een (soms complexe) situatie kunt ontrafelen en storend gedrag kunt ombuigen naar coöperatief gedrag. Nu ook inclusief Q&A met mij. Wil je hier meer over weten klik dan hier>>>

Met een verschillige groet,
Jelly Bijlsma 

bron: online training Samen Bouwen aan Vertrouwen
Kernkwaliteitenspel van Daniel Ofman