Het onderwaterprogramma van een groep gaat over ongeschreven regels. Codes die niet formeel zijn afgesproken maar die ontstaan in de dagelijkse omgang met elkaar. Meestal bepaald door de informele leiders. Zijn dit positieve leiders dan zijn de ongeschreven regels vaal positief. Maar zijn dit negatieve leiders dan kun je te maken hebben met een fikse onderstroom.

Een leerkracht stuurde mij een mail met het volgende: “Binnen onze innovatie hebben de kinderen geen vaste plek meer. Ze pakken als ze ’s ochtends binnenkomen hun werkbak en zoeken een plekje om te gaan zitten. Eigenlijk houd ik veel meer van structuur, maar ja……soms moet je dingen gewoon uitproberen. Mijn duo en ik hebben dit nu 4 weken gedaan, maar wij vragen ons af of we slim bezig zijn. Uit het sociogram blijkt dat er 1 meisje echt verstoten wordt door de groep.

Hoe is het voor haar om elke ochtend te zien dat haar plekje het langste leeg blijft? Heb jij hier een mening of advies over? Ik ben erg benieuwd. Ik heb tegen onze directeur verteld dat ik geen flexibele plekken wil, maar hij is het oneens met mij”.

Het onderwaterprogramma van een groep 

Bij de start van het jaar heb je met de groep mogelijk een missie gemaakt. De afspraken die daar uit voortgekomen zijn, hebben jullie vertaald in concreet waarneembaar gedrag. Misschien is het wel  ‘In groep 5 word je blij, want iedereen hoort erbij’. Gedrag wat we zien en de dingen waar we met elkaar over praten zitten in het bewuste van de groep; de bovenstroom. Maar in de omgang met elkaar gebeurt er meer. Er gebeuren ook minder fijne dingen, dat zijn ‘de ongeschreven regels’ in een groep. Ongeschreven regels reguleren het gedrag. Het zijn de do’s en de donuts. Ze ontstaan in de omgang met elkaar. Dit noemen we het onderwaterprogramma van een groep. Kinderen doen over het algemeen iets om erbij te horen. Als iets positief ontvangen wordt, dan zul je het vaker doen, wordt het afgewezen dan dooft dit gedrag weer uit. We noemen dit de wet van het effect. Zo kan ‘de lieve vrede bewaren’ een ongeschreven regel zijn, clownesk gedrag, brutaal gedrag etc.

Zichtbaar maken wat je waarneemt

Hoe kun je nu werken met het onderwaterprogramma? De eerste stap is zichtbaar maken,. hardop uitspreken wat je waarneemt. Met je waarneming breng je dat wat jou opvalt in het bewustzijn van de hele groep. Je kan in dit geval starten met de vraag hoe de klas het ervaart om niet een vast plek te hebben en de antwoorden steeds te verspreiden.

Dus als iemand iets zegt, stel je de vraag: wie herkent dit?
En dan: en voor wie is het anders? En wie herkent dat?
Je blijft vragen stellen. Als je het gevoel hebt dat alles er over gezegd is vat je samen wat je gehoord hebt. Dat zal iets worden dus aan de de ene kant….en aan de andere kant is er ook….
Stel dat er nog niets gezegd is over altijd alleen overblijven of als laatste een maatje hebben. Vraag dan of iemand ook iets is opgevallen. Als ze er niet mee komen vertel jij wat je ziet. Je hoeft geen namen te noemen. En ook dan de vraag stellen. Wie herkent dit etc. Hoe zou jij je voelen als…. Hoe willen we hier mee omgaan ?

Groepsmissie

Als je werkt met een groepsmissie, dan werk je vanuit het verlangen van de groep om het fijn te hebben met elkaar. Dat is eigenlijk jullie norm. Hierin heb je samen met je klas bepaald wat goed is en wat niet. Een soort meetlat voor gedrag. Het is daarom ook de kunst dat als je iets ziet wat er niet in past, zoals dat in het onderwaterprogramma vaak gebeurt, dit neutraal in de groep te brengen. Op het moment dat je eigen oordeel te sterk aanwezig is, zal de klas zich niet eigenaar gaan voelen van de situatie. Hanteer de 1x is toeval, 2x is opgelet en 3x is patroon. Als je een patroon waarneemt is het goed om het terug te koppelen.
Ik moet denken aan een gesprek met een klas over het sociogram. We hadden een getekend sociogram zonder de namen besproken met de klas. In het sociogram hadden twee leerlingen een buitengesloten positie. Er waren verschillende reacties. In onze klas hoort iedereen erbij, we zijn allemaal vrienden van elkaar. Maar ook: ik zou wel willen weten wie dat is, want dan kan ik af en toe met degene gaan spelen.

De Onderstroom

Regie voeren op de Onderstroom is groepsvorming 2.0. Hier gaat het over regie voeren op de emoties die er leven, welke opvattingen er een moeilijke groep?leven, hoe iemand naar zichzelf kijkt, hoe een klas naar zichzelf kijkt, hoe de klas kijkt naar de onderlinge verhoudingen.
  • Wat gebeurt er volgens jou in de onderstroom van jouw groep?
  • Welke patronen zie jij?
  • Welk gedrag zie jij bij kinderen in hoe ze onderling met elkaar omgaan en met elkaar communiceren?
Het Klasse(n)Pad helpt om dit soort thema’s te begeleiden in een groep. Wil je hier meer over weten klik dan hier. 
met een verschillige groet,
Jelly