Als je mij al wat langer kent dan heb je het me vast al eens horen zeggen: Gedrag is een vak! Maar wat bedoel ik daar nu mee? Ik kwam voor het eerst in aanraking met die zin door een boekje van CED-groep met die titel (geschreven in 2016) en ik heb die zin meteen omarmt.

Gedrag is een vak, precies zoals taal en rekenen en het is iets dat niet vanzelf gaat (niet bij iederen). Sterker nog het is eigenlijk heel complex. Gedrag is opgebouwd uit allerlei deelvaardigheden en net als rekenen zul je eerst moeten kunnen optellen en aftrekken, de tafels goed kennen voordat je met deelsommen aan de slag kunt gaan. Met ‘Gedrag is een vak’ bedoel ik dan ook gericht, planmatig aan de slag met gedrag. Dat je een doel hebt en dat je op basis van dit doel, subdoelen formuleert en hier gericht Regie op voert.

Regie in de klas

Ik ben momenteel het boek van Tom Bennet aan het lezen: Regie in de klas. Een titel die volledig aansluit bij de R van de RESPECT-aanpak: Regie voeren op Regels en Routines. In het 3e hoofdstuk heeft hij het over maandags- en zondagskinderen:

“Er is geen kind dat zichzelf uitvindt. Ieder kind is het product van zijn omstandigheden. Iedere leerling stapt jouw lokaal binnen met fabrieks-software die vooraf geïnstalleerd is: overtuigingen, waarden, verwachtingen, talenten en mentaliteit. En deze zullen vaak sterk verschillen. 

Maandagskinderen komen uit een thuis waar ze heel veel taal hebben meegekregen, rijke en complexe taal die in verschillende contexten gebruikt wordt. Misschien hebben ze ook al heel veel culturele kennis opgedaan en konden ze verrijkende ervaringen of kennis opdoen over onze wereld… Deze kinderen gedragen zich meestal voorbeeldig in de klas. De kans is groot dat ze je instructies opvolgen etc. 

Zondagskinderen vinden we aan de andere kant van dit uitvergrote en overdreven spectrum. Dit zijn de minder fortuinlijke kinderen, die in hun leven wellicht minder geluk hebben gehad. Misschien hadden ze slechts de televisie tot oppas, misschien vaak aan hun lot overgelaten, blootgesteld aan slechte gewoontes of karaktereigenschappen, of veel stress meegemaakt of misschien moesten ze vaak verhuizen etc. …
Het is uitvergroot en stereotyperend, maar dat helpt soms wel om dingen helder te krijgen.

Elke dag een uitdaging

“Mijn eerste jaren voor de klas waren verschrikkelijk. Elke dag was een uitdaging. Wat als ze niet doen wat ik vraag? En ik kwam er al snel achter dat dit de basis was van alle andere aspecten van mijn vak. Als ze geen simpele instructies zouden opvolgen, dan zou er ook niet geleerd worden. Na mijn eerste dagen voor de klas werk ik vaak alleen gelaten met de groep, en mijn klassen deden precies wat ze wilden, niet meer en niet minder. Als ze ergens zin in handen dan deden ze het, maar als dat niet zo was, dan deden ze het niet. Het was een mentale en emotionele foltering” (blz. 23). Met de jaren werd het voor Tom steeds duidelijker welke vaardigheden hij zich eigen moest maken. En is hij verbaast dat we zoiets belangrijks niet op de opleiding leren.

Herkenbaar?

Gedrag gaat niet vanzelf

Als Klasse(n)Kracht benaderd wordt dan gaat dit heel vaak over problemen met één of meerdere groepen: De sfeer is slecht, de leerlingen zijn druk, leerlingen reageren voortdurend op elkaar, gedoe in de kleedkamers tijdens gym, er wordt gepest, veel conflicten en incidenten, de juf /meester staat op omvallen etc. 

Kinderen zijn allemaal verschillend en al die verschillen komen bij elkaar in een groep. Zo zijn er ook verschillende opvattingen over wat goed gedrag precies is. Dat helder hebben met elkaar is de eerste stap. Daarom werken we in de RESPECT-aanpak ook met een missie, een wens of een droom en werken we dat helemaal uit op concreet waarneembaar niveau. 

De principes van gedrag

Benett houdt in zijn boek een pleidooi om gedrag serieus op de kaart te zetten. Kinderen moeten leren hoe ze zich moeten gedragen. Goed gedrag is niet iets waarmee je geboren wordt. Leerlingen creëren zichzelf niet. We zijn allemaal het product van onze omstandigheden. Leerlingen die zich goed gedragen, hebben dit al eerder aangeleerd gekregen. Als dat niet het geval is, moet de leraar proberen dit te doen” 

  • Niet iedereen in je lokaal weet wat goed gedrag precies betekent 
  • Niet iedereen weet wat jij bedoelt met ‘goed gedrag’
  • Niet iedere leerling heeft de gewoontes en vaardigheden aangeleerd om zich goed te gedragen

Je moet leerlingen leren hoe ze zich moeten gedragen. En dit betekent dat gedrag een vak is. Dat je gedrag net zo behandelt als elk ander vak. Je plant wat je precies wilt dat ze leren, je geeft daar ook les in, een proces waarmee je alle details van goed gedrag overdraagt aan leerlingen. Welke voorkennis is al aanwezig in je klas over dit specifieke gedrag, hoe kun je aansluiten bij wat er leeft in de groep. 

Lesjes met werkbladen???

Sommige leerkrachten vragen mij met enige afschuw of ze dan allemaal lesjes moeten afdraaien. Ze zien lesjes voor zich met werkbladen waarvan iedereen weet dat dat geen enkel effect heeft op gedragsverandering. Hooguit op het aanmoedigen van sociaal wenselijk gedrag. 

Nee absoluut niet. Je leert geen gedrag van werkbladen. Geloof ik niet in. Je gebruikt het waar het nodig is. Je legt uit, doet voor, reflecteert, stelt bij etc. Het belangrijkste van gedragsmanagement is het bewust aanleren ervan, volgens Bennet. 

Klasse(n)Pad

En weet je wat zo gaaf is…dit is precies waar het bij Klasse(n)Kracht en Klasse(n)Pad over gaat. Je bepaalt eerst samen wat voor klas je met elkaar wilt zijn. Vervolgens stel je vast welke afspraken daarbij horen en welk gedrag. Daarna ga je het gedrag uitrafelen in hapklare brokken: hoe ziet het eruit, wat zie ik je dan doen, wat hoor ik je dan zeggen. Je gaat het oefenen met elkaar. En dat doe je met goed gekozen werkvormen. De bijvangst kan zijn dat je plezier met elkaar maakt. Maar het hoofddoel is het te leren gedrag. En ja de leerkracht voert regie, faciliteert, reflecteert, stelt grenzen. Allemaal vaardigheden die te leren zijn. Nieuwsgierig? Klik dan hier. 

Gedrag is een vak

Met een verschillige groet,

Jelly.

Bron: 

Gedrag is een vak. Opbrengstgericht werken aan gedrag. Audrey Machielsen en Ria van der Sar. 2016. CED groep 

Regie in de klas. Tom Benett. 2022. Uitgeverij Phronese