Wat doe je als er ineens iets naar je toe wordt gegooid? Buk je? Wend je je af? Verweer je je met je armen? Vang je het op? Je reageert, je verdedigt jezelf in ieder geval tegen de dreiging van buitenaf. Denk je niet over na. Je automatische piloot neemt het onmiddellijk van je over.
Weet jij altijd waarom je doet wat je doet? Ik kan soms hele stukken in de auto rijden zonder dat ik achteraf precies weet waar ik ben geweest. Soms vraag ik mezelf hardop af: “waar ben ik eigenijk?”. Onbewust automatisch gedrag bepaalt voor een groot deel de resultaten die we bereiken op een dag.
Twee soorten gedrag
Volgens Ben Tiggelaar is 95% van ons gedrag onbewust automatisch en 5% van ons gedrag bewust gepland. De meeste dingen doen we dus zonder erbij na te denken. Doen we op de automatische piloot. Ik zit te eten. Ik heb eigenlijk wel genoeg gegeten. Maar het smaakt me zo lekker. Wat doe ik? Ik schep toch nog een keer op, want het is zo lekker…
In de klas zie je ook veel onbewust automatisch gedrag. Als Marijke A doet, reageert Tjitske met B. Als je Tjitskes dan aanspreekt op haar gedrag reageert ze: “Ja, maar Marijke deed…”. Tjitske verontschuldigt haar gedrag door te wijzen naar het gedrag van Marijke. Kortom de schuld van mijn gedrag ligt bij Marijke. Wie herkent het niet in zijn/haar klas? Tjitskes neemt niet de verantwoordelijkheid voor haar gedrag.
Verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag is een subvaardigheid van de bovenliggende sociale vaardigheid persoonlijke verantwoordelijkheid. Dit is de mate waarin een kind een belangrijke bijdrage levert aan de klas door zich verantwoordelijk op te stellen (zie ook hst 13 boek Klasse(n)Kracht: met RESPECT voor de klas). Hoe leer je kinderen dit?
Automatisch gedrag in de klas
In een groep waar het niet lekker loopt is ook sprake van automatisch gedrag. Afgelopen vrijdag had ik een evaluatiegesprek met 
een leerkracht van een groep 8 waar de leerlingen bij de intake enorm veel onrust produceerden. Door elkaar heen praten, niet luisteren naar de instructie, lachen om alles wat voor bij kwam en daarin blijven hangen, brutaal gedrag etc. Dit waren de gewoontes geworden van groep 8. Een druk op de knop en het gedrag volgt vanzelf. De zeer ervaren leerkracht was de wanhoop nabij.
Nu aan het eind van het traject zie ik een blije leerkracht die het automatische gedrag heeft doorbroken. Samen met de klas heeft ze nieuwe gewoontes ontwikkeld. Door eerst samen met de kinderen in gesprek de sfeer in de groep te bespreken hebben ze een nieuwe missie geformuleerd. Deze groep wilde meer rust in de groep maar ook een niveau hoger uitstromen. Dat was het hogere doel, het verlangen van deze groep. Maar ze waren als individu onmachtig om dit voor elkaar te krijgen. Samen met de leerkrachten hebben ze nieuwe afspraken gemaakt, deze zichtbaar opgehangen. Leerlingen waren eigenaar van deze afspraken. met behulp van het fichesysteem is er regie gevoerd op deze gedragsverandering. Maar ook dagelijks de successen gevierd wanneer ze hun zelf gestelde doel bereikt hadden. Nieuw gedrag dat leidt tot plezierige, directe resultaten wordt in ons brein opgeslagen. Door er voor te zorgen dat deze ervaring dagelijks herhaald wordt, ontwikkelden ze met elkaar nieuwe gewoontes.
Gedrag is een keuze!
Bespreek met de klas eens de stelling: Gedrag is een keuze. Wie is het eens met deze stelling en wie niet. Laat ze argumenten bedenken, laat ze elkaar vragen stellen etc. Kom tot de conclusie dat gedrag altijd een keuze is. Dit is de basis die ten grondslag ligt aan de sociale vaardigheid ‘Persoonlijke Verantwoordelijkheid’. Bespreek eens een paar voorbeelden met de klas wanneer iemand de verantwoordelijkheid neemt voor zijn gedrag en wanneer niet. Verzamel dit concreet waarneembare gedrag. Vraag eens aan de klas wat het doet met de sfeer in de klas als je wel en niet verantwoordelijkheid neemt voor je gedrag.
Een mooi filmpje hierbij is de ‘roltrap’. Ik heb al eens eerder geadviseerd. Prachtig om vanuit ‘Gedrag is een keuze’ naar het filmpje te kijken.
Er zijn op een dag veel momenten waar kinderen voor bepaald gedrag ‘kiezen’ (volwassenen ook :)). Maak elkaar bewust op een mooie manier (niet beschuldigend want dan verliest het zijn kracht).
Heb jij mooie werkvormen om leerlingen bewust te maken van hun gedrag? Wil je ze met ons delen? Laat ze hieronder achter in het commentaarveld! Dank je wel!
met een verschillige groet,
Jelly