Zoals ik eerder al schreef is dit de periode tussen de herfstvakantie en de kerstvakantie een hele belangrijke periode van het schooljaar. In de eerste periode heb je de basis neergelegd; je hebt een missie gemaakt met de klas, er bouwstenen uit gehaald en hier voer je heel gericht regie. De missie is de stip op de horizon, daar werk je naar toe. De concreet uitgewerkte bouwstenen zijn de manier om daar te komen.
In de tweede periode gaan we onderzoeken hoe het onderwaterprogramma van de groep eruitziet. De komende weken gaan we hier stap voor stap mee aan de slag. Vandaag stap 1.
Wat bedoel ik met het onderwaterprogramma van een groep?
Het onderwaterprogramma van een groep gaat over ongeschreven regels. Codes die niet formeel zijn afgesproken maar die ontstaan in de dagelijkse omgang met elkaar. Meestal bepaald door de informele leiders. Zijn dit positieve leiders dan zijn de ongeschreven regels vaak positief. Zijn dit negatieve leiders dan kun je te maken hebben met een fikse onderstroom.
De onderstroom van een groep
Bij de start van het jaar heb je met de groep een missie gemaakt. De afspraken die daaruit voortgekomen zijn, hebben jullie vertaald in concreet waarneembaar gedrag. Misschien is het wel
‘In groep 5 word je blij,
want iedereen hoort erbij’.
Gedrag wat we zien en de dingen waar we met elkaar over praten zitten in het bewuste van de groep; de bovenstroom. Maar in de omgang met elkaar gebeurt er meer. Er gebeuren ook minder fijne dingen. Denk aan roddelen. Door te roddelen kun je anderen beïnvloeden en daarmee soms je eigen positie in de groep te versterken. Wie neemt het initiatief als je de groep een opdracht geeft? Maar ook: wat moet ik vooral wel of niet doen als ik nieuw in deze klas kom? Dat zijn de ‘ongeschreven’ regels van een groep en bepalen het onderwaterprogramma.
Ongeschreven regels van een groep
Ongeschreven regels reguleren het gedrag. Het zijn de do’s en de don’ts. Ze ontstaan in de omgang met elkaar. Kinderen doen over het algemeen iets om erbij te horen. Als iets positief ontvangen wordt, dan zul je het vaker doen, wordt het afgewezen dan dooft dit gedrag weer uit. We noemen dit de wet van het effect. Zo kan ‘de lieve vrede bewaren’ een ongeschreven regel zijn, clownesk gedrag, brutaal gedrag etc.
Dus in plaats van alleen naar het gedrag van kinderen te kijken, kun je jezelf de vraag stellen: wat zou de functie van dit gedrag zijn voor de hele groep? Dit noemen we het onderwaterprogramma van een groep.
Flexibele plekken
Een leerkracht stuurde mij eens een mail met het volgende: “Binnen ons onderwijs hebben de kinderen geen vaste plek meer. Ze pakken als ze ’s ochtends binnenkomen hun werkbak en zoeken een plekje om te gaan zitten. Eigenlijk houd ik veel meer van structuur, maar ja……soms moet je dingen gewoon uitproberen. Mijn duo en ik hebben dit nu 4 weken gedaan, maar wij vragen ons af of we slim bezig zijn. Uit het sociogram blijkt dat er 1 meisje echt verstoten wordt door de groep.
Hoe is het voor haar om elke ochtend te zien dat haar plekje het langste leeg blijft? Heb jij hier een mening of advies over? Ik ben erg benieuwd. Ik heb tegen onze directeur verteld dat ik geen flexibele plekken wil, maar hij is het oneens met mij”.
Mijn reactie was dat deze discussie nog een keer gevoerd moet worden en dan de uitkomst van het sociogram hierin meenemen. Ga ik nog uitleggen.
De kracht van het sociogram
Het sociogram is een instrument waarvan de kracht ervan vaak niet gezien wordt. Hij wordt door veel scholen afgenomen. Er wordt naar gekeken, sommige dingen zijn herkenbaar, andere niet en dan verdwijnt het in het dossier. Soms wordt het nog wel gebruikt voor het herindelen van groepjes, maar dat is het wel zo ongeveer. Doodzonde. Je kan echt zoveel meer doen met het sociogram en er ook veel meer uithalen. Ze kan je bijvoorbeeld zicht krijgen op wat er zich in het onderwaterprogramma van de groep afspeelt (zie ook hoofdstuk 4 en 7 in mijn boek Klasse(n)Kracht: met RESPECT voor de klas!).
Onderlinge verhoudingen
Met een Sociomatrix kun je de posities van de kinderen in beeld krijgen. Op de matrix worden de posities van de kinderen in een oogopslag duidelijk: welke kinderen zijn Populair in de groep (vaak positief en weinig negatief gekozen), Controversieel (vaak positief en vaak negatief gekozen), Genegeerd (weinig gekozen) of Afgewezen (weinig positief en vaak negatief gekozen). Met een Sociogram kun de onderlinge relaties in beeld te brengen. Welke wederzijdse voorkeuren zijn er? Bestaan er kliekjes in je groep? Wat is de invloed die hiervan uitgaat in jouw groep? Of zijn er maar weinig wederzijdse voorkeuren, wat kan wijzen op verdeeldheid in de groep of ‘los zand’. Bestaat er een scheiding tussen jongens en meisjes? Ik maak deze zelf altijd handmatig als ik met een ‘moeilijke’ klas werk. Ik weet dat Sometics dit ook aanbiedt, maar daar moet je voor betalen. En persoonlijk zou ik je het handmatig tekenen aanraden omdat je dan als het ware meegenomen wordt door de keuzes van de kinderen en het onder je handen meer gaat leven. Aflezen is toch anders dan zelf maken.
Tip:
Neem deze week het sociogram af en maak op basis van de uitkomst een sociomatrix.
Volgende week neem ik je mee in de de volgende stap rondom het bepalen van het onderwaterprogramma van jouw groep.
Ik wens je een fijne week!
Met verschillige groet,
Jelly