De Kracht van Verbindend Gezag

Bij toeval zag ik afgelopen week dat er een podcast bestaat met de naam Geweldloze Podcast. Hij is van Marieke van Ginneken en Ilse van den Heuvel. En omdat ik het boek Verbindend Gezag voor het onderwijs van Haim Omer aan het lezen ben, was ik nieuwsgierig.

Binnen Klasse(n)Kracht begeleidingen worden we vaak geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag van leerlingen of met ‘strong-willed’ kinderen (koppige of wilskrachtige kinderen), maar ook met leerkrachten die worstelen hoe daar mee om te gaan (of ook ‘strong-willed’ zijn 😃). Sommige stellen zich heel autoritair op en belanden in een machtsstrijd met bepaalde kinderen, anderen willen juist niet autoritair zijn, maar associëren grenzen stellen al met autoritair gedrag en geven vooral verklaringen voor het gedrag, maar stellen geen kaders. En we willen kinderen niet uitsluiten of buitensluiten. Dus hoe gaan we dat doen?

Wat is verbindend gezag?

Verbindend gezag is een opvoedkundige benadering die voortkomt uit het concept van Nieuwe Autoriteit, ontwikkeld door de Israëlische psycholoog Haim Omer. Het richt zich op het versterken van de positie van de opvoeder zonder gebruik te maken van dwang of controle. In plaats daarvan staat relatieopbouw, samenwerking en zelfbeheersing centraal. Leerkrachten die verbindend gezag hanteren, zijn vastberaden en consequent, maar altijd vanuit een houding van betrokkenheid en dialoog. In een eerder blog heb ik de verschillende leerkrachtstijlen besproken (klik hier)

Verbindend Gezag versus Autoritair en Laissez-faire Opvoeden
Om te begrijpen wat verbindend gezag uniek maakt, is het goed om het te vergelijken met andere opvoedstijlen:

Autoritair opvoeden: Bij deze stijl ligt de nadruk op gehoorzaamheid en controle. Leerkrachten verwachten dat leerlingen zonder tegenspraak doen wat hen wordt opgedragen. Er is weinig ruimte voor dialoog of eigen inbreng. “Als je niet doe wat ik zeg, ga je maar naar je kamer of de klas uit”. Dat gehalte. Heb ik (jij) daar ooit wat van geleerd? 🤔
Laissez-faire opvoeden: In de jaren ’60 kwam er een reactie op het autoritaire opvoeden. Alles is liefde. Kinderen kunnen zelf bepalen wat goed voor ze is. Hier ontbreekt juist een duidelijke structuur. Leerkrachten laten veel toe en geven leerlingen weinig richting, waardoor er een gebrek aan stabiliteit en veiligheid kan ontstaan. Leerlingen (kinderen) die geen grenzen krijgen, gaan grenzelozer gedrag laten zien. Ze gaan op zoek naar kaders.
Verbindend gezag: Dit is een middenweg waarbij de leerkracht duidelijke grenzen stelt, maar tegelijkertijd inzet op relatie en samenwerking. Leerkrachten laten zien dat zij standvastig zijn, zonder autoritair te zijn, en betrekken leerlingen actief bij het creëren van een positieve groepsdynamiek. Je doet het samen, gesteund door de directeur, collega’s en ouders. Denk aan “it takes a village to raise a child”.

Hoe werkt Verbindend Gezag in de Praktijk?

Het toepassen van verbindend gezag in de klas betekent dat leerkrachten hun positie als leider innemen zonder te vervallen in straffen of belonen als belangrijkste opvoedmiddelen. Hier zijn enkele praktische voorbeelden:

Steunnetwerken creëren: Leerkrachten werken samen met collega’s, ouders en zelfs leerlingen om gewenst gedrag te bevorderen. Wanneer een leerling herhaaldelijk storend gedrag vertoont, betrekken ze anderen erbij om te laten zien dat de verantwoordelijkheid gedeeld wordt. Onze ervaring is dat als er gezamenlijk opgetrokken wordt met ouders bijvoorbeeld dit onmiddellijk het verschil maakt in de klas. Maar ook wanneer je collega je ondersteunt.
Zichtbare en standvastige aanwezigheid: Dit betekent dat de leerkracht consistent en voorspelbaar is in hoe hij of zij reageert. Dit kan door elke ochtend de leerlingen bij de deur te begroeten, conflicten niet te vermijden en openlijk te praten over verwachtingen. Denk aan de routines die je opbouwt. Door bij de deur te staan voelen kinderen jouw aanwezigheid. Door contact te maken met alle leerlingen werk je ook onmiddellijk aan de relatie. Want kinderen willen door jou gezien worden!
Escalaties de-escaleren: In plaats van direct in te grijpen met straffen of boosheid, kiest de leerkracht ervoor om kalm en vastberaden te blijven. Dit kan bijvoorbeeld door even afstand te nemen van een conflict en later op een rustige manier in gesprek te gaan met de leerling. Denk aan de eerste stap van het STORM-kaartje. Stop en koel af!
Herstelgericht werken: Wanneer er iets misgaat, ligt de focus op het herstellen van relaties in plaats van puur straffen. Dit kan bijvoorbeeld door middel van het inzetten van een kwaliteit van de leerling of iets doen voor de hele groep.
Positieve communicatie: Het gebruik van ‘wij-boodschappen’ en het benoemen van gewenst gedrag in plaats van alleen het corrigeren van ongewenst gedrag helpt bij het versterken van een positieve sfeer in de klas. Denk aan het samen maken van een missie, bouwstenen en het regie erop voeren.

Drie concrete voorbeelden uit de praktijk

Hoe ziet dat er nu uit in de praktijk. Wat ik een mooi uitgangspunt vind is de zin: “Ik ben hier en ik ga nergens heen. Je kunt mij niet ontslaan”. Die stevigheid in jezelf voelen is belangrijk. Of: “Wat er ook gebeurt, ik laat jou niet los”. En dat bedoel ik in positieve zin. Maar, dat zeg ik er meteen bij, daarvoor moet je in staat zijn om neutraal te blijven en niet geïrriteerd. Want dan schiet je meteen naar het vak links bovenin.

1. Een leerling luistert niet naar instructies en stoort de les
Aanpak met verbindend gezag: In plaats van boos te worden of straf uit te delen, loop je naar de leerling en spreekt deze rustig aan met een duidelijke verwachting (drieslagregel):

“Wat ben je aan het doen?”

“Weet je wat de afspraak is tijdens de instructie?”

“Wat ga je nu doen?”

2. Een leerling vertoont agressief gedrag naar een klasgenoot

Aanpak met verbindend gezag: In plaats van direct te straffen, zorgt de leerkracht ervoor dat de situatie wordt gede-escaleerd door kalm en duidelijk te blijven: “Ik zie dat je ontzettend boos bent, maar we lossen problemen hier op een andere manier op. Loop even naar juf X om af te koelen, kom als je afgekoeld bent weer terug naar de les. Om 15.00 uur praten we er verder over.”
Op een rustig moment wordt een herstelgesprek gevoerd waarin de leerling wordt geholpen om verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar gedrag en een manier te vinden om het goed te maken met de ander.

3. Een leerling weigert samen te werken in groepsopdrachten

Aanpak met verbindend gezag: De leerkracht erkent de weerstand van de leerling zonder deze te forceren: “Ik merk dat je het lastig vindt om samen te werken tijdens groepsopdrachten. Wat heb je nodig om dit makkelijker te maken?” Dit gesprek heb je niet per se onder de les, dat kan namelijk niet altijd. Dan doe je het na schooltijd. Door het gesprek aan te gaan en de leerling ruimte te geven, kan samen worden gezocht naar een passende rol binnen de groep waarin de leerling zich comfortabel voelt.

Vraag: Waar denk jij: “Ja maar zo makkelijk komen ze er bij mij niet van af” of “Wat een soft gedoe”. Onderzoek eens wat je bij jezelf tegenkomt omtrent de 4 vakken.