” Ik weet niet wat er aan de hand is, maar ik begrijp helemaal niks van het gedrag van de klas. Ze vervallen weer helemaal terug in hun oude patroon. Ze bemoeien zich weer met van alles en nog wat. Hebben om het minste geringste ruzie. Pfff ik dacht dat we deze fase voorbij waren. Of heeft dit misschien te maken met het naderende afscheid?”
Afscheid nemen
De fase waarin de groepen nu zitten wordt ook wel ‘mourning’ (rouwen) genoemd De groep houdt in deze fase op te bestaan. Kinderen zijn weer een jaar ouder. Sommige combinatie groepen splitsen op, sommige kinderen gaan naar een andere school. V
oor sommige leerlingen is afscheid lastig. Ze zijn zich hier vaak niet bewust van. Maar ergens in het onderbewustzijn wringt en woelt het. Sommige kinderen maken meer ruzie, er kunnen wrijvingen ontstaan of ineens lijkt het samenwerken niet meer te lukken of zijn er op het plein ineens weer meer gedoetjes. Normen lijken te vervagen. Of je ziet dat kinderen heel erg aan elkaar gaan ‘klitten’ (het ‘reünie syndroom) nemen vanuit ruzie veel makkelijker dan het voelen van het gemis.
Tijdens een studiemiddag vertelde een leerkracht mij dat deze informatie haar hielp om te begrijpen wat er aan de hand was tussen haar en een leerlinge. Gedurende een paar jaar had deze leerkracht een bijzondere band opgebouwd met een meisje dat ‘bijzonder’ gedrag vertoonde. Ze had met haar een vertrouwensband weten op te bouwen waardoor deze leerlingen gedragsmatig echt stappen heeft kunnen zetten. Maar sinds een paar weken is het contact door deze leerling verbroken. Ze wil niet meer met de leerkracht praten, ze doet allen nog maar bot en stuurs.
Snappen dat dit in sommige groepen sterk kan spelen (of bij sommige leerlingen) helpt enorm om dit proces te begeleiden. Praat met de klas over het aankomende afscheid. Welke ervaringen hebben ze met afscheid? Help ze om er over in gesprek te gaan en biedt werkvormen die dit proces ondersteunen.
De kracht van rituelen
We zijn het jaar begonnen met het Regie voeren op Regel, Routines en Rituelen. Welke rituelen heb jeopgebouwd 
met de klas? Hier maken we de cirkel rond. We maken gebruik van de kracht van rituelen bij het afscheid nemen. De meeste scholen hebben rituelen. Even kennismaken met de nieuwe groep, klas opruimen, een rode loper, via de glijbaan naar een nieuwe groep. En En toch geloof ik in de kracht van rituelen. Steeds meer rituelen worden onder invloed van bezuinigingen en resultaatgericht denken afgeschaft. Terwijl vieren, terugkijken, met elkaar kijken naar wat we hebben bereikt, mooie herinneringen, moeilijke momenten, ontwikkelingen, heel erg belangrijk zijn om bij stil te staan. Rituelen zijn soms ook de gewoonten die je met elkaar hebt opgebouwd. Bijvoorbeeld elkaar begroeten als je ’s morgens de klas binnen komt. Of altijd starten met een verhaal of een gesprek.
Rituelen
Een Ritueel is een gebruik dat steeds terugkeert bij een bepaalde gebeurtenis. In dit geval aan het eind van het schooljaar. Een Ritueel heeft zes kenmerken:
- het heeft een vast patroon
- het bestaat uit woorden, daden en symbolen
- je gebruikt het bij belangrijke levenservaringen
- het verwijst naar wat belangrijk is
- het versterkt het gemeenschapsgevoel
- het maakt mensen (weer) sterk.
Sta er samen eens bij stil? Hoe nemen wij jaarlijks afscheid van elkaar? Dit geldt niet alleen voor groep 8. Wat betekent afscheid nemen voor ons? Is het vooral een gevoel van blijdschap dat je het overleefd hebt met de groep? Of ben je in gedachten je koffers al aan het inpakken? Of neem je met pijn in je hart afscheid?
Hoe geef je samen met de kinderen vorm aan de overgang van een oude naar een nieuwe periode op een bewuste manier? In de vorm van een ritueel, zodat leerlingen ook in hun verdere leven deze stappen kunnen toepassen?
Of de collega die vertrekt? Hoe maak je er een mooi afscheid van?
Tips
- Klassengesprekken: Voer klassengesprekken met de kinderen over het naderende afscheid en bespreek de signalen van ‘vitten’ of ‘klitten’. Als leerkracht is je rol vooral: aktief luisteren naar de gevoelens en verhelderen hoe het komt dat deze verschijnselen optreden.
- Jaarkaartjes: leuke jaarkaartjes met vragen die terugblikken op het jaar.
- Tijdschrift: Maak een tijdschrift met elkaar of een herinneringsboek waarin je terug gaat naar groep 1. Hoe kwam je binnen, wat heb je geleerd, wat herinner je je nog uit elke groep etc?
- Ganzenbord: Terugblik-op-het-schooljaar spel. Neem de groep mee terug in de tijd. Help de leerlingen het jaar te overzien. Welke belangrijke gebeurtenissen zijn er geweest? Wat zijn bijzondere momenten geweest voor de kinderen in de klas? Je kunt een ganzenbord maken op de vloer; de vakjes stellen perioden voor; bij elk vakje wordt een gebeurtenis verteld.
- Herinneringskistje: Zorg voor een houten kist of een schoenendoos. Alle leerlingen krijgen een vel papier. Op de tafel liggen viltstiften, tijdschriften, plakplaatjes etc. De leerlingen maken een tekening van de mooie momenten van het jaar. Dit kan met symbolen, plaatjes etc. Aan het eind van de les stoppen de leerlingen hun tekeningen in de kist of de doos. Af en toe pak je de doos en laat je kinderen een tekening eruit halen. Een leerling vertelt dan iets over de tekening van een klasgenoot. Wat zijn de herinneringen die hij/zij ziet op de tekening? Iedere leerling omschrijft een tekening van een ander.
Hoe geef jij vorm aan afscheid? Laat je ervaring achter in het commentaarveld hieronder!
Maak er een mooi en verschillig afscheid van!
Hartelijke groet, Jelly